Мен, Нигметова Феруза, Атырау инженерлік-гуманитарлық институтының «Шет тілі: екі шет тілі» мамандығының 4 курс студентімін. Институтта (АИГИ) қашықтықтан оқыту үрдістері барысындағы «Коммуникативті-бағытталған әдістеме жүйесіндегі тыңдаудың рөлі» тақырыбындағы өз ой-тұжырымдарымды назарларыңызға ұсынамын.Шет тілі өзге ұлттармен қарым-қатынас, әртүрлі ұлттық мәдениетті зерттеу және оқушылардың зияткерлік қабілеттерін , олардың жалпы білім беру әлеуетін дамытудағы маңызды құрал.
Сабақты аудиовизуалды және есту құралдарын қолдана отырып толығымен шет тілінде қашықтықтан өткізу оқу процесін осы тілдегі қарым-қатынастың нақты жағдайларына жақындата отырып, шет тілі ортасының прототипін жасайды.
Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, біз осы зерттеу тақырыбын қазіргі уақытта өзекті деп санаймыз. Тыңдау сөйлеудің өте күрделі түрі екендігі белгілі, ал дұрыс түсінбеу оқушылардың тіл шеберлігіне теріс әсер етуі мүмкін. Тыңдау студенттерге сөйлеу дыбыстарын мұқият тыңдауға, қорытындының семантикалық мазмұнын болжай білу қабілеттерін дамытуға, демек, шет тілінде ғана емес, сонымен бірге ана тілінде де тыңдау мәдениетін дамытуға мүмкіндік береді.
Жалпы, тыңдау өндірістік, әлеуметтік немесе жеке қажеттіліктермен байланысты кез-келген ауызша қарым-қатынаста вербальды әрекеттің бөлігі болып табылатын әрекет ретінде қолданылады. Сөйлесу кезінде әр спикердің пікірлерін тыңдау сонымен қатар сіздің сөйлеу тіліңізді өз бетіңізше басқаруға және сөйлеу ниетіңіз қалай дұрыс орындалғанын білуге мүмкіндік береді. Әрине, тыңдау адамның қажеттіліктерін немесе оның іс-әрекеттерінің сипатын көрсететін өзіндік мотивтері бар коммуникативті әрекеттің жеке түрі болуы мүмкін.
Соңғы жылдары тыңдау мәселесі психологтардың, психолингвистер мен әдіскерлердің назарын аударды. Бұл күрделі процесті зерттеудің маңызды теориялық ізденісі бар. Алайда, бүгінде оқыту практикасы аз. Рецептивті сөйлеу (тыңдау) экспрессивті сөйлеуімен біртұтас физиологиялық және психологиялық сипатқа ие. Алайда сөйлеудің осы аспектілерінің әрқайсысы өзіндік сипаттамаларға ие, әртүрлі дағдыларды қамтиды, оларды шешудің арнайы әдістері мен әртүрлі әдістерін қажет етеді. Тыңдау сөйлеу қабілеті басталатын қарым-қатынас негізі болып табылады.
Тыңдауға үйрену мәселесі ағылшын тілін оқытудың заманауи әдістеріндегі ең өзекті мәселелердің бірі болып табылады, өйткені байланыссыз сөйлесу мүмкін емес, өйткені бұл екі жақты процесс. Тыңдауды дұрыс бағалау оқушылардың тілдік дағдыларына теріс әсер етуі мүмкін. Тыңдау түсінігі дыбыстық сөйлеуді қабылдау және түсіну процесін қамтиды.
Сөйлесу кезінде әр спикердің пікірі ретінде тыңдау сонымен қатар сіздің сөйлеу тіліңізді өз бетіңізше басқаруға және сөйлеу ниетіңіздің қалай дұрыс орындалғанын білуге мүмкіндік береді.
Білім беруді дамытудың қазіргі кезеңінде белгілі авторлардың еңбектерінде тыңдау тақырыбы жақсы дамыған: И.Л. Бим, И.А. Қыс, Т.Е. Сахарова, О.М. Моисеева, Е.С. Полат, Л.Фрид-Бут және басқалары.
Жоғарыда келтірілген зерттеулердің теориялық маңыздылығы олардың нәтижелері оқу орындарында тыңдалымның әрі қарай дамуына, сонымен қатар мектептердегі көптеген нақты мәселелердің шешілуіне ықпал ететіндігінде жатыр.
Сонымен қатар, тыңдау процесі психикалық процестермен байланысты: қабылдау, ойлау, қиял және есте сақтаудың үш түрі – қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді және жедел. Тану күшті лексика, грамматика және айтылым дағдылары негізінде мүмкін болғандықтан, бұл әдістемелік қорытындыға әкеледі: тыңдауға арналған мәтіндер сөздік пен грамматикада біраз жұмыс істегеннен кейін ұсынылуы керек.
Осы талдаудан шығатын негізгі тұжырым: тыңдауға үйренген кезде оқушы басынан аяғына дейін тыңдауға болатын қиындықтарға тап болған кезде белгілі бір позицияда болуы керек. Тыңдаған сайын, материалда оқушының өз бетінше шеше алатын кейбір мәселелері көрсетілуі керек. Біріншіден, мұғалім оларды таңдап, олардың санын шектейді, содан кейін бұл санды біртіндеп көбейтіп, сөйлеуді табиғи қабылдау процедурасымен аяқтайды. Барлық осы қиындықтар күрделі түрде пайда болған кезде, қиындықтар туралы жақсы дайындалған жұмыс жалғасады, бұл жаттығулар соңында студенттерге коммуникативтік бағытта шет тілін меңгеруге жағдай жасауға мүмкіндік береді.
Тыңдауды үйрену процесі жүйелі болуы керек. Тыңдау дағдылары біртіндеп мұғалімнің бақылауымен қалыптасады. Біріншіден, мұғалім студенттерге тыңдау тетіктерін үйретеді, тыңдаудағы қиындықтарды жеңеді, тек соңғы кезеңде тыңдау дағдысының даму деңгейін анықтай аламыз.
Шет тіліндегі мәтін бойынша тыңдау дағдыларын дамыту бойынша жұмыс мұғалімнің жас ерекшеліктері мен жеке ерекшеліктерін ескеруді қажет етеді. Біздің гипотезамызға сүйене отырып, бұл тиімділік жаттығулар жиынтығының көмегімен расталды, оның тиімділігі тыңдау дағдыларының деңгейін бақылау нәтижелерінде көрініс тапты.(Материалдың толық нұсқасы конференция қорытындысымен шығатын арнайы жинақта жария болмақ).
Нигметова Феруза,
Атырау инженерлік-гуманитарлық институтының шет елддер тілі факультетінің студенті