Шетел тілдерін оқыту әдістемесі, коммуникативтік тәсілге бағытталған дәстүрлі әдістермен қатар жаңа оқыту моделі қолданылатын ғылымның саласы болып табылады.
Оқытушы қоғамның ең белсенді бөлігі-жастармен жұмыс жасайды, оларға әлемдегі жаңалықтар қызық әрі өзекті болғандықтан, қазіргі заманауи технологияларды пайдалану қажет. Оларға жобалық әдіс, жобаны таныстыру, case study, конференция, дөңгелек үстел, пікірталас және т. Б. Сияқты жұмыс түрлерін жатқызуға болады.
Қазіргі қашықтықтан білім бері үрдістері кезінде де бұл жұмыстың барлық түрі ынтымақтастықта оқыту әдісіне жатады және тілдік, танымдық қызметті белсендендіру үшін жағдай жасауға мүмкіндік береді.Ағылшын тіліндегі әдебиетте бұл әдіс “studentteamlearning” (командада оқыту) деп аталады, онда “топтық мақсаттарға” (teamgoals) және бүкіл топтың жетістігіне ( teamsuccess) ерекше көңіл бөлінеді.
Ағылшын тілін оқытуда студенттердің сөйлеу қызметін белсендендірудің ең тиімді тәсілдерінің бірі жобалық жұмыс болып табылады, онда студенттер өздері жоспарлап, жобаларын әзірлейді, шығармашылық жұмысқа белсенді қатыса отырып қорғайды. “Проблемалар әдісі” ретінде белгілі жобалық әдіс АҚШ-та өткен ғасырдың 20-шы жылдары Дж.Дьюи, сондай-ақ В. Х. Килпатрикпен әзірленген болатын.[1]. Жобалық әдістеменің мақсаты-шетел тілін үйренуге ынталандыруды арттыру, алған құзыреттілікті қолдана білу, сөйлеу дағдысы мен іскерлігін дамыту.
Жобалау әдістемесі жоғары коммуникативтік сипатқа ие және оқу үдерісін циклдік ұйымдастыруға негізделген, яғни оқу процесі бастауыш, орта және соңғы болып бөлінетін циклдер бойынша жоспарланады.
Е.С. Полат жобалық әдісті табысты меңгеруге көмектесетін келесі дағдыларды көрсетеді:
– зияткерлік(ақпаратпен жұмыс істей білу, мәтінмен жұмыс істей білу (негізгі ойды ажырату, шеттілдік мәтінде ақпарат іздей білу)ақпаратты талдау, жинақтау, қорытынды жасау және т.б., әртүрлі анықтамалық материалдармен жұмыс жасай алу);
– шығармашылық (идеяларды генерациялай білу, әр түрлі салалардағы білім не үшін қажет; мәселені шешудің бір емес, бірнеше нұсқаларын таба білу; қандай да бір шешімнің салдарын болжай білу);
– коммуникативтік (пікірталас жүргізе білу, өз әңгімелесушісін тыңдау және ести білу, өз көзқарасын, дәлелдермен нығайтып, өз көзқарасын қорғай білу; сұхбаттасушымен ымыраластық таба білу; өз ойын қысқа баяндай білу).
Жоба дегеніміз не?
Жоба-бұл студенттердің өз идеяларын өздеріне ыңғайлы шығармашылық ойластырылған түрде білдіруге мүмкіндігі: коллаждарды, плакаттарды, хабарландыруларды, зерттеулерді дайындау және т.б. жобалық қызмет барысында оқу жауапкершілігі студенттің өзіне жүктеледі. Ең маңыздысы, оқытушы емес, студенттің өзінің презентациясын қандай формада және қалай өтетінін анықтауы.
Жоба әдісі бізге не үшін қажет? “Студенттерді өз бетінше, сын тұрғысанан ойлауға үйрету, ақпараттық кеңістікте бағдарлауды үйрету”. Ғылым заңдылықтары мен фактілер бойынша біліміне сүйене отырып, ойлануға, қорытынды жасауға негізделген.
“Өз бетінше дәлелденген шешімдер қабылдау, әр түрлі әлеуметтік рөлдерді орындай отырып, командада жұмыс істеуге үйрету» [2].
Жоба белгілі бір схема бойынша жүзеге асырылады:
1. Жобаға дайындық.
Оқу барысында оқу жобасын құруға кірісе отырып, бірқатар шарттарды сақтау керек.:
– әр студенттің жеке қабілеттерін, мүдделерін, өмірлік тәжірибесін алдын ала зерттеу
– жоба тақырыбын таңдау, мәселені тұжырымдау, студенттерге идея ұсыну, оны студенттермен талқылау.
2. Жобаның қатысушыларын ұйымдастыру.
Ең алдымен студенттерден құралған топтар құралады, ол топта әр студенттің алдында өз міндеті мен мақсаты болуы тиіс.Топ бойынша міндеттемелерді бөліп жіктеуде, студенттердің логикалық ойлауға, қорытынды жасауға, жобалық жұмысты (рәсімдеуге)безендіруге деген қабілеттері ескеріледі.
3. Жобаның орындалуы.
Бұл қадам жаңа, қосымша ақпаратты іздестірумен, осы ақпаратты талқылаумен және оны құжаттаумен, жобаны іске асыру тәсілдерін таңдаумен байланысты. Бір жобалар үйде өз бетінше рәсімделеді, оқытушы тарапынан көмекті қажет ететіндері аудиторияда құрылады.
4. Жоба презентациясы (тұсаукесері).
Бүкіл әзірленген, өңделген материалдарды группаластарына таныстырып, қорғаулары қажет.Ұсынылып отырған әдісті талдау үшін оның орындалуы мен жобаның таныстырылуы аса маңызды.Осылайша, студенттерде тек жобаларға арналған арнайы дәптердің пайда болуы мүмкін. Жобалар жеке қағаздарда немесе монтаж немесе коллаж құрап біріктіріле орындалуы мүмкін. Топтардың өзара сайысқа түсуіне болады. Студенттердің ағылшын тілінде орындауы үшін жобалық тапсырмалар мұқият межеленеді.
5. Жобалық қызметтің қорытындысын шығару [3].
Жоба әдісі – зерттелген материалдың мейлінше таңдамалы қолданылу жолы.Жобалық әдіс студенттердің өз дербестігін, шығармашылығын, белсендігін дамытады.
Жоба әдісі, бір жағынан, оқыту мазмұнын қозғамай, оқу үрдісіне сай келеді.Ол студенттерді бағдарламаның белгілі бір тақырыптарын өз бетінше әзірлеуге үйретуге, топпен, жұппен бірге жұмыс істеуге, өз жұмысының қорытындысын талдауға үйретуге мүмкіндік береді.Екінші жағынан, ол бір уақытта барлық төрт негізгі іскерлікті дамытуға мүмкіндік береді: тыңдау, сөйлеу, жазу және оқу.
Әрбір жоба ол – студенттердің ауқымды және күрделі жұмысының нәтижесі болып табылады. Жоба авторлары ақпарат іздейді, материал жинақтайды, иллюстрациялық суреттер салады, мәтін жазады және жоба бойынша тағы да басқа жұмыстарды атқарады.
Жобалық қызмет – бұл жоғары бейімделген әдістеме.
Ол оқытудың кез- келген кезеңінде және кез келген жаста қолданылуы мүмкін. Студенттер тапсырманы алғаннан кейін оған саналы түрде жақындай бастайды. Олар өз жұмысын жоспарлауға және ұйымдастыруға үйренеді, тапсырмаларды бөледі, коммуникативтік дағдыларды дамытады. Олар өз жолдастарының қабілеттері мен қабілеттерін бағалауды, диагностиканы жүргізуді және жақсы соңғы нәтиже алу үшін аралық нәтижелерді бағалауды үйренеді.
Ағылшын тілі сабағында жобалық технологияны қолдану тәжірибесін үйрену оның оқыту тәжірибесіндегі тиімділігін көрсетті. Сөйлеу қызметінің барлық түрлері бойынша оқу жылдамдығы артады, мазмұны жоба тақырыптарына сәйкес келетін аударма сапасы жақсарады, ауызша және жазбаша сөйлеу шеберлігі, мәтіндік ақпаратты компьютерлік өңдеу дағдылары айтарлықтай жетілдіріледі, студенттердің ой-өрісі кеңейеді,коммуникативтік дағдылардың дамуы, ағылшын тілінде пікірталас жүргізе білудің дамуы байқалады.
Жоба бойынша жұмыс жасау кезінде белгілі бір қиындықтар туындайды. Студенттердің шетел тілінде Жобалық іс-әрекетті жүзеге асыруға дайындығы немесе қабілетінің жоғары я төмен деңгейі: пікірталас жүргізу, ұйымдастыру мәселелерін талқылау, ой және т. б. барысын баяндау.Сондықтан да қажетті грамматикалық және лексикалық материалдарды қайталау және қорыту жобаларды әзірлеудің алдында іске асуы тиіс,ал жобаларды тіл және сөйлеу материалымен жұмыста еркін импровизация үшін жағдай жасалған тақырып бойынша жұмыстың қорытынды кезеңінде жүргізген жөн.
Жобалау жұмысының нәтижелілігі
Ол қандай да бір жобаны жоспарлау кезінде оқытушы қадағалауы тиіс көптеген факторларға байланысты. Жобаны дайындау қызметтің әр түрлі деңгейлерін қамтиды. Мүмкін, студенттерге өз жолдастарына сұрақтар қою немесе анықтамадан ақпарат іздеу қажет болуы мүмкін. Бұл” жұмыс шуын” тудыруы мүмкін.
Алайда бұған қауіптенудің қажеті жоқ, себебі мұндай белсенділік жұмысқа ықпал етеді. Жобаны орындау барысында студенттер белсенді, шығармашылық танытады . Жоба бойынша жұмыс істей отырып, тіпті тілдік тұрғыдан әлсіз және психологиялық тұрғыдан белсенді емес әрбір студент, өз қиялын және креативтілігін, белсенділігін және дербестігін көрсетуге мүмкіндігі бар. Жоба бойынша бірлескен жұмыс әркімге өзіне қажетті тапсырманы орындауға ғана емес, сонымен қатар әріптесті тыңдау, оның көзқарасын қабылдау немесе қабылдамау, өз таңдауын дәлелдей отырып, ұжымда бірлескен еңбек дағдыларын үйренуге мүмкіндік береді. Яғни, әркім өз “Менін” көрсете алады, өз ойлары туралы айтып, өз көзқарасыңның біреуге қызықты және жеке тұлға ретінде өздерінің қызықтығын бағалай алады.
Жоба бойынша жұмыс қиял, қиял, шығармашылық ойлау, дербестік және басқа да жеке қасиеттерді дамытады. Дамытушылық оқытудың резервтері, егер бұған сабақта қолайлы психологиялық климат және сөйлеу әріптесі мен аға көмекші ретінде барабар мінез-құлық ықпал ететін болса, неғұрлым тығыз ашылады.
Студенттердің шығармашылық әлеуетін ашу және көрсету үшін барынша қолайлы жағдай жасай отырып, жоба бойынша жұмысты ұйымдастыру өте маңызды.
Жобалық оқыту білім алушының мотивациялық саласына белсенді әсер етеді. Сонымен қатар, жоба бойынша жұмыс барысында студенттер ынтымақтасуға үйренеді, ал ынтымақтастықта оқыту өзара көмек, қарым-қатынас пен әлеуметтік мінез-құлықтың жалпы мәдениетін жетілдіреді, білім алушылардың шығармашылық қабілеттерін және белсенділігін қалыптастырады, яғни оқыту мен тәрбиелеудің үздіксіз процесі жүріп жатыр және студенттердің шет тілін практикалық меңгеруіне әкеледі.
Жоба әдісі бастапқы кезеңде ағылшын тілін оқытудың құрамдас бөлігі болып табылады. Шетел тілдерін оқытудың басты міндеттерінің бірі студенттердің өзіндік жұмысын дамыту, материалды белсенді шығармашылық игеруге бағыттау, логикалық ойлау және өз бетінше шешім қабылдай білу сияқты маңызды мәселелерді шешу болып табылады.
Қорытындылай келе, оқытудағы инновациялық технологияларды пайдалану студенттердің мотивациясын күшейтіп қана қоймай, сабақтарды әртүрлі және қызықты етіп қана қоймай, сонымен қатар өзін-өзі дамытуға ықпал етеді.
Сондықтан жобалық әдістеме сипаттамасы бойынша тиімді инновациялық технология қатарына жатады:
1. тілдік материал мен сөйлеуді меңгеру деңгейін тілдік қызметтің бір түрі ретінде анағұрлым артуы;
2.студенттердің ішкі мотивациясы деңгейінің жоғарылауы;
3. студенттердің дербестік деңгейін, ұжымның ұйымшылдық деңгейінің көтерілуі;
4.студенттердің жалпы зияткерлік дамуының артуы.
Жобалау әдістемесі жеке іс-әрекет тәсіліне негізделген және көбіне екінші тілдік тұлғаны қалыптастыруға, бастапқы тілдік тұлғаны дамытуға және жетілдіруге, яғни студенттердің өзге тілді коммуникативтік және мәдениетаралық құзыреттілігін жетілдіруге ықпал етеді. [4].
Нұрайна ҚАҚПАНБАЕВА,
Атырау инженерлік-гуманитарлық институтының шет ел тілдері кафедрасының меңгерушісі,PhD докторы.